Natuurlijk, het kan niet genoeg benadrukt worden: de dreiging van het terrorisme mag niet worden onderschat. En ja, zoals gesteld in vorige columns, de luchtvaart is en blijft een (cru gezegd) populair doelwit. Strengere veiligheidsmaatregelen met dien overeenkomstige overlast voor luchthavens, luchtvaartmaatschappijen en passagiers liggen dan al snel voor de hand. Soms ontbreekt echter niets duidelijker dan inzicht in de (veronderstelde) effectiviteit van een bepaalde maatregel.
Een goed voorbeeld in deze is het verbod op vloeistoffen in de handbagage van de luchtvaartpassagiers, van kracht sinds 6 november 2006. Aanleiding voor het vloeistoffenverbod was de aanhouding van drie Britse moslimmannen in augustus 2006 (Londen Heathrow). Zij waren voornemens om vloeibare bommen te plaatsen in vliegtuigen. De aanhouding kwam echter op tijd en dus is het nooit zover gekomen.
Met enigszins stijgende verbazing volgde ik vervolgens (op afstand - het Europees Parlement werd in deze immers niet betrokken) de totstandkoming van het verbod. Een nietszeggende verordening met een geheime annex leidde ertoe dat vloeistoffen nog maar zeer beperkt in de handbagage mogen worden meegenomen. Te weten: in verpakkingen van maximaal 100 ml samengebracht in een afsluitbaar transparant plastic zakje van maximaal 1 liter.
Passagiers die afhankelijk zijn van medicijnen mogen deze meenemen voor zover nodig tijdens de vlucht. Deze passagiers dienen hiertoe wel een 'bewijs' bij zich te dragen. En als bij aankomst blijkt dat de bagage niet is aangekomen, dan heb je pech. Op geen enkele manier werd aangegeven waar passagiers eventueel een klacht zouden kunnen indienen bij verkeerd handelen van bijvoorbeeld bewakingspersoneel. En op geen enkele manier was er sprake van een eenduidige uitleg in de 27 EU-lidstaten. Wordt in lidstaat A mozzarella als verdacht beschouwd, in lidstaat B levert het geen problemen op. En nu, drie jaar later, moeten we constateren dat de verschillen tussen de EU-lidstaten nog altijd enorm zijn.
De maatregel is verre van waterdicht. Ik probeer het iedere keer weer, op willekeurige luchthavens, en nog steeds lukt het me om vloeistoffen (buiten het gewraakte plastic zakje) door de controle te krijgen. En als ik vanuit bijvoorbeeld Marokko naar Europees grondgebied vlieg, is er überhaupt niemand die mij naar vloeistoffen vraagt. In de discussie rondom het vloeistoffenverbod ontbreekt dan ook niets duidelijker dan inzicht in de (veronderstelde) doeltreffendheid van de maatregel. Containers vol gels, tandpasta, lipsticks, alcohol, flesjes water, lenzenvloeistof en bodylotions zijn de afgelopen jaren verzameld en vernietigd. Daadwerkelijk extra veiligheid of is er vooral een vorm van duurbetaalde schijnveiligheid gecreëerd?
Het vloeistoffenverbod heeft de afgelopen jaren, bij herhaling, tot een stevige confrontatie tussen Europese Commissie, Raad (de EU-lidstaten dus) en Europees Parlement geleid. Na eindeloos 'getouwtrek' tussen de drie Europese instellingen werd besloten om de maatregel met ingang van april 2010 af te schaffen. Voorwaarde hiervoor was dat er adequate screeningsapparatuur beschikbaar zou zijn. En dat is dan ook gelijk het probleem. Naar nu blijkt, is de apparatuur onvoldoende ontwikkeld om met ingang van april 2010 in gebruik te worden genomen. De Europese Commissie stelt dan ook voor om het vloeistoffenverbod voorlopig te handhaven en het vervolgens gefaseerd af te schaffen. Met ingang van april 2013 (of zelfs: 2014) zouden dan eindelijk alle Europese luchthavens over de juiste apparatuur moeten beschikken.
De recente voorstellen van de Europese Commissie lijken helaas onvoldoende doordacht. Bij een gefaseerde aanpak weten passagiers überhaupt niet meer waar ze aan toe zijn. De kunst is dan ook om het proces te versnellen en de nieuwe technologie in één keer in de gehele EU te introduceren. De fabrikanten claimen zo goed als klaar te zijn. Verder lijken ook de VS al in 2011 over te stappen van de zogdnaamde 'liquids ban' naar 'screening'. Als de apparatuur goed genoeg is voor de VS, waarom dan niet voor Europa? Uiteraard zal de apparatuur getest moeten worden. Logistieke chaos en (nog) langere wachtrijen bij de veiligheidscontroles moeten te allen tijde voorkomen worden.
Jeanine Hennis-Plasschaert
Lid Europees Parlement VVD
