Na het incident met de Nigeriaan op eerste kerstdag, is de discussie over de bodyscanner opnieuw opgelaaid. Al eerder (najaar 2008) was de bodyscanner onderwerp van een verhit debat, zo ook in het Europees Parlement. In verschillende EU-lidstaten, waaronder Nederland, werd toen al gebruikt gemaakt van de scanner (al dan niet in de vorm van een pilot).
Het debat in het Europees Parlement richtte zich dan ook op de Europese besluitvormingsprocedure rondom de introductie van de bodyscanner in de gehele Europese Unie. Duidelijk moet zijn dat ook de lidstaten over elkaar heen buitelden. De toenmalig verantwoordelijk minister in Duitsland, Wolfgang Schäuble, sprak zich bijvoorbeeld in niet mis te verstane bewoordingen uit tégen de bodyscanner. Duitse veiligheidsbeambten mochten niet tot ‘gluurders’ verworden.
Zoals inmiddels bij iedereen bekend, is het met de bodyscanner mogelijk om dwars door passagiers heen te kijken en op die manier heel snel in kaart te brengen of de persoon in kwestie spullen bij zich draagt die verboden zijn. Dat is winst. Lange wachtrijen kunnen worden voorkomen én niet onbelangrijk: handmatig fouilleren zou op den duur niet langer noodzakelijk zijn. Tegelijkertijd, en zeker bij de eerste versies van de bodyscanner, zou deze wijze van scannen ook leiden tot het letterlijk blootgeven van lijf en leden.
Een inhoudelijke discussie over de voorgestelde screeningsmethode vond de Europese Commissie bijna anderhalf jaar geleden echter niet noodzakelijk. De introductie van de bodyscanner werd als een puur technische maatregel beschouwd. Hiermee verzuimde de Europese Commissie om op transparante wijze tot een besluit te komen en werd ook de mogelijkheid om alle Europeanen voor eens en altijd goed te informeren niet aangegrepen. Na alle commotie rondom het vloeistoffenverbod was dat tegen het zere been van het Europees Parlement, van links tot rechts. Het Parlement stelde dat een Europese introductie, voorzien voor eind april 2010, hand in hand moest gaan met het vaststellen van duidelijke criteria rondom het gebruik van de scanner.
Feit is dat het Europees Parlement zich nooit principieel tegen de scanner heeft uitgesproken dan wel de mogelijkheden voor lidstaten om de scanner te gebruiken heeft geblokkeerd. De scanner werd (en wordt) wel degelijk gezien als één van de mogelijke technische oplossingen om een hoog veiligheidsniveau te handhaven. Wel heeft het Parlement dus aangedrongen op transparante besluitvorming en inachtneming van het evenredigheidsbeginsel. In antwoord daarop startte de verantwoordelijk Eurocommissaris (toen: Tajani) een consultatieronde over de voorwaarden voor gebruik. In februari 2009 liep deze consultatieronde af. Van een Europese verplichting is nog geen sprake, maar dit betekent niet dat de EU-lidstaten geen gebruik kunnen maken van de bodyscanner. In tegendeel, het staat ze vrij.
Uiteraard is het van belang om het de terrorist zo moeilijk mogelijk te maken en in dat kader kan de bodyscanner wel degelijk nuttig zijn. Tegelijkertijd is het cruciaal om de terrorist voldoende serieus te nemen. Zij die kwaad willen, zullen er immers alles aan doen om de nieuwste technologie te ondermijnen. Duidelijk moet zijn dat de bodyscan niets meer of minder is dan het sluitstuk van een lange veiligheidslijn. Daar moeten we niet op willen ‘gokken’. Het effectief samenwerken van opsporings- en inlichtingendiensten blijft hoe dan ook prioriteit nummer één. Ook de bodyscan zal nooit tot honderd procent veiligheid leiden. The UK Independent berichtte overigens daags na het incident al dat “the explosive device smuggled in the clothing of the Detroit bomb suspect would not have been detected by body-scanners”. Verder onderzoek zal dat moeten uitwijzen. Ook is de bodyscan niet in staat om explosieven op te sporen verstopt in allerhande lichaamsholten.
De bodyscanner nu presenteren als hét antwoord op de potentiële terrorist is dan ook, op z’n zachtst gezegd, naïef. Feit is dat de Amerikaanse inlichtingendiensten cruciale fouten hebben gemaakt. Zij beschikten over alle informatie maar verzuimden die informatie op de juiste wijze te verwerken en dus om adequaat te handelen. De Nigeriaanse man had nooit groen licht mogen krijgen om überhaupt in het vliegtuig te stappen.
In antwoord op het rumoer rondom de bodyscan, meldde Minister Ter Horst dat zij van de school ‘veiligheid boven privacy’ is. Een onzinnige uitspraak. Veiligheid hoeft niet ten koste van onze privacy te gaan en omgekeerd is het niet anders. Randvoorwaarden stellen aan gebruik van de scanner en luchtvaartpassagiers hierover op transparante wijze informeren, is immers een kleine moeite. De Europese Commissie is inmiddels (en dan eindelijk) bezig met de uitwerking hiervan. Een Europese introductie lijkt op handen. Medio april meer hierover.
Jeanine Hennis-Plasschaert
Lid Europees Parlement VVD
